ХАМЗА ЖҮСІПБЕКОВ                                                                                                             

Хамза Жүсіпбеков 1900 жылы Қарағанды ​​облысының Нұра ауылында дүниеге келген. Қазан төңкерісінің алғашқы күндерінен бастап революциялық қозғалысқа қатысып, Жастардың демократиялық одағының қызметіне қатысып, Жас Қазақ революциялық жастар одағына мүше болды.

1920 жылдан бастап Бүкілодақтық Коммунистік партия (большевиктер) губерниялық бюросы мен губерниялық революциялық комитетінің нұсқаушысы, Бүкілодақтық Коммунистік партия (большевиктер) Көкшетау облыстық комитетінің хатшысы, Ақмола губерниялық комитетінің басшысы, Бөкей губерниялық комитетінің жауапты хатшысы, Жұмысшылар білімі одағының орталық комитетінің төрағасы, Бүкілодақтық Коммунистік партия (большевиктер) облыстық комитетінің партия басқармасының жауапты хатшысы, облыстық комитеттің хатшысы және Кәсіподақтар облыстық кеңесінің (КСПС) төрағасы қызметтерін атқарды.

1929 жылы ол «Қызыл Қазақстан» журналының редакторы болды. Сол жылдары оның «Әйелдер еңбегі» және «Қарсақбай» жинақтары жарық көрді. Х. Жүсіпбеков қазақ кеңес жазушыларының дамуында тікелей рөл атқарды. Ол бірқатар ғылыми еңбектер мен көркем шығармаларды қазақ тіліне аударды. «Болат қалай шынықтырылды» романын алғаш рет Х.Жүсіпбеков қазақ тіліне аударды.

1935 жылдың қаңтарынан бастап ол Әділет комиссары қызметін атқарды. Х.Жүсіпбековтің тұсында Алматы кеңес құрылысы институтының заң факультеті заң институтына айналды.

Х.Жүсіпбеков Бүкілодақтық Коммунистік партияның (большевиктер) 17-съезіне, Үш кәсіподақ съезіне және 4, 5 және 6-шы облыстық партия конференцияларына делегат болды. Ол 1927, 1932 және 1936 жылдары Бүкілодақтық Коммунистік партияның (большевиктер) облыстық комитетінің бюро мүшесі болды. Сондай-ақ, 1935-1936 жылдары Қазақстан Атқару комитетінің төралқасының мүшесі болды.

1938 жылы 26 ақпанда Хамза Жүсіпбеков өлім жазасына кесілді.

СӘКЕН СЕЙФУЛЛИН                                        

Сәкен (толық аты-жөні Сәдуақас) Сейфуллин 1894 жылы Жезқазған маңындағы бұрынғы Ақадыр ауданындағы Қарашілік қыстағында дүниеге келген. Ол қазақ әдебиетінің негізін қалаушы және мемлекет қайраткері болған.

Ол Нілдідегі орыс-қазақ мектебінде, Ақмоладағы бастауыш приход мектебінде және Омбыдағы мұғалімдер семинариясында оқыған. Сейфуллин өзінің алғашқы өлеңдер жинағын 1914 жылы Қазан қаласында «Өткен күндер» («Өткен күндер») деп жариялады. Ол Омбыдағы қазақ жастары ұйымдастырған «Бірлік» қоғамының жетекшілерінің бірі болды. 1916 жылы ол ұлт-азаттық көтеріліске шақырған өлеңдер жазды. 1917 жылы Сәкен Бұғылыда (Ахметауыл ауылының маңындағы ауыл) мектеп ашып, онда орыс тілінен сабақ берді. Мұнда ол «Асығып тез аттандық» өлеңін жазды. Ақмолаға көшкеннен кейін көп ұзамай ол «Жас қазақ» революциялық ұйымын құрды, «Тіршілік» газетін ұйымдастыруға қатысты және үш айлық педагогикалық курстарда сабақ берді. 1917 жылдың қарашасында ол «Кел, жігіттер» өлеңімен Қазан төңкерісін қуана қарсы алып, Ақмола депутаттар кеңесі төралқасының мүшесі болып сайланды. 1918 жылы Сәкен «Жас қазақ марсельязасы» пьесасын жазды; оның «Бақыт жолында» («Бақыт жолында») пьесасының премьерасы болды. 1918 жылы 4 маусымда ақ көтерілістен кейін Ақмола депутаттар кеңесі қамауға алынды. Анненковтың өлім пойызында өмір мен өлімнің арасында 47 азапты күн өткізгеннен кейін, Сәкен 1919 жылы 3 сәуірде Колчактың Омбы түрмесінен қашып кетті.

1920 жылдан 1936 жылға дейін С.Сейфуллин Ақмола атқару комитеті төрағасының орынбасары және әкімшілік бөлімінің меңгерушісі, Қазақ АССР Орталық атқару комитеті төралқасының мүшесі, «Еңбекші қазақ» газетінің редакторы, Халық ағарту комиссарының орынбасары, Қазақ АССР Халық комиссарлары кеңесінің төрағасы, Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылыми орталықтың төрағасы, Қазақстан пролетарлық жазушылар қауымдастығының басшысы, Қазақстан БКП аудандық партия комитетінің тарих бөлімінің меңгерушісі, Қызылордадағы ағарту институтының директоры, Ташкенттегі Қазақ педагогикалық институтының редакторы, «Жыл күзі» альманахы мен «Жаңа әдебиет» журналының директоры, Қазақстан мемлекеттік институтының доценті, «Әдебиет» журналының редакторы қызметтерін атқарды. майдан» және Қазақ Коммунистік журналистикасы институтының профессоры.

Қазақ әдебиетінің негізін қалауға үлкен үлес қосқан Сәкен Сейфуллин басқа жанрларға да елеулі үлес қосты. Сәкеннің әдеби сын мақалалары, баяндамалары мен сөздері оның сыни ойының тереңдігі мен тиімділігін көрсетеді. Оның «Қазақ әдебиеті» деп аталатын қазақ әдеби сыны бойынша зерттеулері бүгінгі күнге дейін өзекті болып қала береді. 1936 жылы Сейфуллин Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталған алғашқы қазақ жазушысы болды.

1938 жылы ол «буржуазиялық ұлтшыл» ретінде тұтқындалып, 1939 жылы 28 ақпанда Алматы НКВД зынданында ату жазасына кесілді. Ол қайтыс болғаннан кейін ақталды.

Сәкен қазақ халқы тарихындағы көрнекті және талантты тұлға болды. Ол өз халқын жанқиярлықпен сүйді және барлық күш-жігері оның әл-ауқатына бағытталған. Ол Коммунистік партия халықтың идеологиялық шабыты деп шын жүректен сенді, тек социалистік жүйе оларға бостандық пен өркендеу әкеледі деп сенді. Сәкен ұлттық өркендеу мен әл-ауқат туралы көзқарасын жүзеге асыру үшін Коммунистік партияның саяси платформасын пайдалануға бар күшін салды. Алайда, мемлекеттік төңкерістер мен идеологиялық өзгерістер патшалық Ресейде болған зорлық-зомбылық саясатын өзгерте алмады. Сонымен қатар, Сәкен сияқты прогрессивті тұлғалардың прогрессивті үміттері орындалмай қалған жоқ, сонымен қатар олардың жеке тағдыры қайғылы түрде жойылды. Тарихи тұлғалардың еңбегін талдаған кезде біз оларды фактіге, бағдарламаға немесе таңдаған жолына қарап бағаламауымыз керек. Біз олардың халыққа қызмет етуге арналған еңбегін, істерін және жетістіктерін бағалауымыз керек. Мемлекет қайраткерлерінің саяси үлестерін бағалаған кезде тарихи әділеттілік пен ғылыми объективтілік осында жатыр. Осы тұрғыдан алғанда, Сәкен Сейфуллин - әрқашан халықпен бірге болатын және олардың жадында терең құрмет ізін қалдырған тұлға.

АБДОЛЛА АСЫЛБЕКОВ

Абдолла Асылбеков 1896 жылы Ақмола ауданының (қазіргі Осакаров ауданы) Нұра болысының Богучар ауылының маңындағы Қарасу ауылында дүниеге келген.

Абдолла анасынан ерте айырылып, әжесінің тәрбиесінде өсті. Он жасында әкесі Әбдірахманмен бірге Ақмолаға көшіп келді. Содан кейін Орынбордағы медреседе және Петропавлдағы қазақ мектебінде оқыды. Екі оқу орнында да оқуын аяқтай алмады, бірақ Абдолла алдымен Ақмолада, содан кейін туған жері Нұра болысында мұғалім болып жұмыс таба алды.

1917 жылғы Ақпан төңкерісінен кейін ол Ақмолаға қоныстанды. Ол «Жас қазақ» мәдени-ағарту қоғамы мен «Тіршілік» газетін құрушылардың бірі болды. 1918 жылы 2 наурызда ол С.Сейфуллин, Кривогуз, Катченко, Б. Серікбаев, П. Шафран және басқалармен бірге Ақмола аудандық кеңесінің атқару комитетіне сайланды. Сол жылы ақ гвардияшылар Ақмоланы басып алды. Олар тұтқындалды. 1919 жылдың көктемінде саяси тұтқындар Омбыға жеткізілді. А. Асылбеков және оның бірнеше жолдасы Қиыр Шығысқа жіберілді. Сол жерден Асылбеков қашып, Қызыл Армиямен бірге Сібірде ақтарға қарсы шайқасты. Қызыл Армияның қатардағы жауынгерінен Приморск армиясында полк комиссары дәрежесіне дейін көтерілді.

1921 жылы А. Асылбеков Қазақстанға оралды. Петропавл және Ақмола аудандарындағы контрреволюциялық көтерілісті басуға арналған Қызыл Армия штабының бастығы болып тағайындалды. Содан кейін ол Халық ағарту комиссариатында, Ауыл шаруашылығы халық комиссариатында, Қазақ Орталық Атқару Комитетінің хатшылығында өнімді жұмыс істей бастады. Асылбеков Кеңестердің 10-шы Бүкілресейлік съезі мен КСРО Кеңестерінің 1-ші съезінің делегаты болды, онда тарихи құжат - КСРО-ны құру туралы декларация қабылданды.

1936 жылы 29 шілдеде Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті Төралқасының қаулысымен Қарағанды ​​облысы құрылды, оның астанасы Қарағанды ​​қаласы болды. А.А. Асылбеков Облыстық Атқару Комитетінің төрағасы болып тағайындалды. Алайда, бұл адал большевиктің қызметі көп ұзамай тоқтатылды. Асылбеков «контрреволюциялық элементтерге» және «халық жауларына» Н. Нұрманов пен С. Сейфуллинге «біле тұра көмектескені және олармен байланысқаны үшін» тұтқындалды. Ол 1937 жылы өлім жазасына кесілді.

Оның көптеген мақалалары мен очерктері «Тіршілік», «Еңбекші қазақ», «Советская степ» газеттерінде және «Қызыл Қазақстан» журналында жарияланды. 1921 жылы Ә. Асылбековтің «Біздің күніміз келді» атты публицистикалық новелласы жарық көрді, ол тек Қазақстан баспасы шығарған алғашқы кітаптардың бірі ғана емес, сонымен қатар қазақ кеңес әдебиетінің алғашқы белгілерінің бірі болды.

Сәйділ Омарұлы Талжанов

(1906-1972 жж)

       Ғалым, жазушы, әдебиеттанушы, филология ғылымының докторы,аудармашы, сыншы,турколог,тарихшы С.О.Талжанов 1906 жылы 6 қыркүйекте Қарағанды облысы Нұра ауданы  Қаракемер деген жердегі (кәзіргі Ақмешіт шаруашылық қожалығы) Тоқтамыс ауылында  дүниеге  келген.

     1921 ж. әкесі Колчак қарақшыларының қолынан  қаза тапқан соң, Петропавл  қаласына барып,тоғыз жылдық  орыс мектебіне оқуға түседі. Мектеп бітірген соң 1928 жылы Ташкенттегі Орта Азия  университетінің  шығыс факультетіне түсіп, 1931 жылы бітіріп, Алматыға келіп қазақ пединститутіне  түсіп, 1934 ж бітіреді.

    Мемлекетіміздің оку министрлігінде, Ауыл шаруашылық институтында (1934-1937). Қазақ мемлекеттік көркем  әдебиет  баспасында (1956-1958),қазақ ССР ғылым Академиясында (1958-1972) қызмет  етеді .

    1937 жылы «Халық жауы» ретінде  тұтқынға  алынады, С.Сейфуллин,Б.Майлиндер мен байланысы үшін, және С.Сейфуллинның «Қызыл ат» поэмасын аударған үшін Алматы облыстық НКВД үштігінің  үкімімен 10 жылға бас бостандығынан  айырып, Краснояр өлкесіндегі Краслагқа айдалады. Он жыл мерзімін өтеген соң, Қарағанды қаласындағы мектепте  мұғалім  болып  қызмет етеді. Кейіннен, С.Сейфуллин мен Б.Майлинге  байланысты  пікірін   өзгертпеген  үшін, тұтқындап  Новосібір  облысы  Чумаково  селосына  айдауға жөнелтіледі.

    1956 жылы  айдаудан оралған соң, Қазақ мемлекеттік әдебиеттер  баспасында  аға редакторы  қызметін атқарады, 1958 ж.  Қазақ                ССР- дағы  тіл білімі  институтына  кіші , аға ғылыми қызметкері, 1962 жылы филология  ғылымының  кандидаты,1972 жылы филология  ғылымының  докторы атанады.

    Артында мол әдеби мұра қалдырып, А.С. Пушкин , М.Горький , В.Г.Белинский, Ф.М.Достоевскийдің шығармаларын қазақ тіліне, С.Сейфуллин, М.Ауезов, Б.Майлиннің  шығармаларың  орыс тіліне  аударған. Нұра ауданының  орталығы Киевка кентінде  және Қарағанды  қаласында көшелердің бірі, Нұра ауданы Ақмешіт орта мектебі  жазушы атымен аталады.   

Қанат Жойқымбеков

(1888-1949)

Қанат Жойқымбеков 1937 жылы Қарағанды облысы Нұра ауданында Маржанкөл ауылында дүниеге келген. Жастайынан көпті көріп, еңбекке араласқан өрім жас ерте есейді. Мектеп қабырғасында жүріп ақ аудандық газетке, балаларға арналған республикалық басылымдарда балаларға арналған шағын сүреттемелері жарық көрді. Ол кездегі өмір ағыны басқаша болған, қиыншылық бастан асады, соның бәріне қарамастан туған жерде орта мектепті тамамдап, еңбекке араласады. 1961 жылға дейін автокөлік жүргізушісі, 1961-1966 жылдары аралығында С.М. Киров  атындағы мемлекеттік университеттің журналистика бөлімінің студенті. Жиырма жылдай «Орталық Қазақстан» газетінде тілші, бөлімнің меңгерушісі. Алматы, Ақмолада «Социалистік Қазақстан» газетінің тілшісі болып істеген. Жарыққа шыққан шығармалары ішінде кеңес одағы кезінде сегіз кітабы баспадан жарық көрген, олар: «Азаматтың арманы», «Махаббат әлдиі», «Әйел өмірі» т.б. Би Шоң Телқозыұлына  арналған «Ел Шоңы» деген үш томдық ел есінде сақталатын кітабы жарыққа шықты.

Қанаттың үлкен әкесі Жойқынбек Шоң ержетіп Қараағашқа болыс болғанда оның қарамағында 15 жыл поштабайы болған. Осы көзбен көрген көп мәліметті ел ауызынан, аталарының естелігінен еске алған, немересі Қанат Жойқынбеков Шоң жайында өте құнды, пайдалы, қызықты кітап жазып шығарған. «Әке балаға мұра» - деген осы болар.

Жолдыкей Нұрмағанбетов

(1888-1949)- Халық ақыны. Ол 1943 жылы республикалық ақындар айтысына қатысқан. Бірнеше рет Көшен Елеуов, Ғабдиман Игенсартов сияқты жүйріктермен сөз сайысына түскен. Оның өлендері 1961 жылы "Қарағанды жұмысшыларының әнгіме -жырлары", 1965 жылы "Пернедегі термелер " жинақтарына енген, ал 1966 жылы шыққан "Айтыс" кітабына айтысы еңгізілген.

Бүркіт  Ысқақов

(1924-1991 жж)

Белгілі ақын, ғалым, филология  ғылымының кандидаты,Қазақстан жазушылар одағының мүшесі, аудармашы . Ұлы Отан соғысының жауынгері  1924 жылы 4 қарашада Қарағанды облысындағы  Нұра ауданы , Көкмөлдір ауылында туған. Қарағанды мұғалімдер  институтын бітірісімен, әскер қатарына, және Ұлы Отан соғысына қатысады. 1946 жылы елге жеңіспен оралып,«Орталық Қазақстан»,«Советтік Қарағанды» газеттерінде еңбек етеді. Алматыға ауысып «Пионер»,«Білім және еңбек» журналында , «Лениншіл жас» газетінде тілші, бөлім меңгерушісі қызметін атқарады. 1951 жылы 27 жасында тұтқынға алынады, «Үкіметке  қарсы үгіт  жүргізген үшін» деген жалған айыппен, 25 жылға бас бостандығынан айырылады. Бес жыл өтегенде, 1956 жылы Қазақ ССР Жоғарғы сотының  қаулысымен ақталады.

Елге оралып сүйікті кәсібімен айналысады. Журналистика, әдебиет, әсіресе балалар әдебиетін өркендету  ісіне сүбелі үлес қосты. «Қарлығаштың құйрығы неге айыр» деген тұнғыш қазақ мультфильмнің мәтінін жазған да Бүркіт Ысқақов болатын .

Бүркіт Ысқақов А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, В.В.Маяковский, И. Франко,  Н. Хикмет, С. Вургун тағыда басқа  авторлардың шығармаларын  қазақшаға аударған. Оның құрастыруымен «Орта Азия Қазақстанның ұлы ғалымдары» атты көлемді кітап  жарыққа шыққан.

Махмет Теміров

(1923)

Ақын, ұстаз М.Темірұлы 1923 жылы Қарағанды облысы, Нұра ауданы, Амантау савхозында дүниеге келген.

Ұлыкөл ауылында «қазіргі Балықшы» бастауыш мектепті бітіріп, Казгородок селосында орта білім алады. 1946 жылы Қарағандыдағы екі жылдық педагогикалық институтының курсын бітіріп, Алматы шет тілдер институтына түседі.

Қырқыншы жылдардың басында Б.Ысқақов бастаған бір топ жастар ұйымдастырған «ЕСЕП» (елін сүйген ерлер партиясы) құрамында болады. 1951 жылдың 14-15 маусымында осы партия тобында Қазақ ССР Жоғарғы соты РСФСР Қылмысты істер кодексінің 58-10, 58-11 статьясымен 25 жылға сотталып, қосымша 5 жыл азаматтық құқығынан айырылады. Алты жылға жуық Сібір лагерінде жазасын өтеп, Сталин өлген соң Жезқазған «Степлагінде» (Дала лагері) азап шегіп жүргенде бостандық алады.

1956 жылы 17 қарашада ақталады.

Елге аман-есен оралып, 1956 жылдан бастап зейнеткерлікке дейін Нұра ауданының Көбетей ауылындағы мектепте шет тілден сабақ береді.

Махмет Теміұлының лирикаға толы өлеңдері де баршылық. Олар: «Ауыл таңы», «Аққулы көлде», «Көбетей тойы» «Баянды бақыт қонсын қазағыма» «Көңіл күйлері» .

«Қилы кезеңдер» дастандар мен поэмалар, «Арман мен азап» естелік, «Қуан қазақ азаттық алғаныңа» өлеңдер жинағының авторы.

Мыңбаев Кәрім Мыңбайұлы

МЫҢБАЕВ КӘРІМ (15.08.1906 жылы, қазіргі Қарағанды облысы, Нұра ауданында, Ивановка ауылында дүниеге келген. 30.09.1948 жылы, Алматы) – биология ғылымының докторы (1944), ҚазССР Ға-ның корреспондент мүшесі (1946), 1940 жылдан КПСС мүшесі. Мыңбаев 1932 жылы Орта Азия мақта-ирригация институтын бітірген. Қазақтың ауыл шаруашылық институтының доценті, Алматы селекция станциясының аға ғылыми қызметкері, 2-каучук промхоз директоры (1934-36). 1936-39 жылдары. Бүкіл одақтық өсімдік шаруашылығы институтында (Ленинград) аспирант, 1940 жылы осы институтта каучукты өсімдіктер бөлімі меңгерушісі. 1942-44 жылы ҚазССР Жоспарлау комитеті председателінің орынбасары. 1944 жылдан ВАСХНИЛ-дің Қазақ филиалы президиумы председателі және мұнымен қатар Қазақтың ауыл шаруашылық институтында селекция және генетика кафедрасы және Қазақ мемлекеттік университетінде дарвинизм кафедрасы меңгерушісі. Мыңбаев – 35 ғылми еңбектерін, оның ішінде 2 монографияның авторы. Мыңбаеытың негізгі ғылыми зерттеулері. Көксағыз, астық дақылдары селекциясы мәселелеріне арналған. Мыңбаев 2-сайланған ҚазССР жоғарғы Советінің депутаты.